Versteviging muzikaal curriculum op de Marnix Academie Pabo Utrecht

“Voor mij als pabostudent is het vanzelfsprekend dat ik muziek meeneem in mijn vak”

De Marnix Academie Utrecht heeft misschien wel de grootste vakgroep muziekdocenten van alle pabo’s in Nederland. Met zijn zevenen zetten zij zich met ziel en zaligheid in om pabostudenten muzikaal te empoweren door middel van ukuleleles, koorrepetities en nog veel meer. De muziek-minded Marnix-voorzitter College van Bestuur Astrid Venes en een meerjarige subsidie van het Fonds voor Cultuurparticipatie hebben deze versteviging van het muziekcurriculum mogelijk weten te maken.

Belén Kerkhoven is vakdocent van het eerste uur. “We begonnen hier met zijn drietjes en nu hebben we een kantoor vol. Toen ik hier begon was er veel minder budget voor muziek”, begint ze. Er is een hoop gebeurd op de Marnix de afgelopen jaren. Door de regeling Professionalisering Muziekonderwijs heeft het muziekonderwijs op de Marnix een flinke impuls gekregen. “Een van de eerste dingen die we gedaan hebben is onze groepen opsplitsen, zodat we muziekles konden verzorgen aan kleinere groepen. Daarvoor hebben we extra mensen aangenomen.” Kerkhoven vervolgt: “We hebben ook een nieuw instrumentarium aangeschaft en de boel opnieuw ingericht.”

Leerplein

Een gemiddelde vrijdag op de pabo, de eerstejaars verzamelen zich op het leerplein. Kerkhoven zweept de groep op met allerhande muzikale activiteiten gericht op het jonge en oudere kind. Alle eerstejaarspabostudenten doen actief mee en ‘ondergaan’ de les, die ze straks zelf gaan geven voor hun eigen klas. “Muzieklessen op het leerplein zijn een welkome afwisseling op alle cognitieve activiteiten. Het leerplein is namelijk een combinatie van allerlei vakken en vakgebieden.” legt Kerkhoven uit. “Op het leerplein zijn we vooral actief bezig en dat is een fijne break voor de studenten. Het zorgt ook voor verbinding en tegelijkertijd dient het een muzikaal doel.” De studenten werken met boomwhackers, maken ritmes met bekers en doen enthousiast mee met de bodypercussie-opdrachten.

Na afloop van het leerplein volgt een intensieve didactiekles in gesplitste groepen – daar wordt de praktijk uitvoerig geanalyseerd. Kerkhoven stelt de leerlingen vragen over de les die ze zojuist gegeven heeft op het leerplein en praktijk en theorie vallen mooi samen. “We zijn heel blij dat we naast grote groepen van 70 tot 100 leerlingen ook les kunnen geven in kleine instructiegroepen. Ik merk echt dat dat drempelverlagend werkt en ten goede komt aan de kwaliteit van het onderwijs.”

Verplicht ukuleleles

Dankzij de financiële impuls krijgen de studenten gedurende het hele eerste jaar ook ukuleleles. “Dat vond ik zo fantastisch bij de Marnix, dat ukulele op de verplichte lijst staat”, zegt Marnix-voorzitter Astrid Venes. Dat is behoorlijk uniek. Belén Kerkhoven: “We zien dat door het inzetten van de ukulele ook de zangvaardigheid van de studenten vooruit is gegaan. Ze krijgen nu het hele eerste jaar ukuleleles, voorheen was dat maar een paar weken. We bieden zelfs nog bijscholing aan, voor de leerlingen die ukulele pittig vinden. We hebben specifiek voor dit instrument gekozen, omdat we liever zien dat leerlingen een ding heel goed kunnen in plaats van alles half.”

Studenten hebben er plezier in, maar sommigen zien het inderdaad ook als een uitdaging. “Met zo’n ukulele echt voor de klas staan vind ik nog wel spannend. Ik houd er niet zo van om te performen voor andere mensen. Als docent doe je dat natuurlijk altijd wel een beetje, maar spelen op een ukulele is toch wel een andere stap”, vertelt student Raquel van Spanjen (20). “Ik denk ook dat dat komt omdat we nog niet zo heel ervaren zijn met de ukulele”, vult student Cody de Waal (21) aan. “Als ik voor mezelf spreek: toen ik begon aan de pabo speelde ik nog geen ukulele. Nu zijn we dat aan het leren. Dus als je dat voor het eerst voor de klas moet doen, dan is dat inderdaad spannend.” Student Raquel besluit: “Ik vind ukulele als huiswerk wél heel leuk.”

Vanaf jaar twee op de pabo kunnen studenten zich ook inschrijven voor andere instrumenten. “Ze hebben de keuze voor gitaar, piano en zang. Dat valt onder ons zogenaamde ‘studenten-succes-centrum’. Studenten bepalen zelf waar ze nog extra begeleiding op willen en muziek is daar onderdeel van. We zien dat gitaar dan heel erg populair is. Ook bij deze leerlijn geven we in kleine groepjes les.”

Structurele koorlessen

Na een ochtend muzieklessen volgen en didactisch analyseren, mogen de leerlingen terug naar het leerplein om (muzikaal) stoom af te blazen: het is tijd voor het wekelijkse zangkoor. Ook dit kon dankzij de financiële impuls gerealiseerd worden – er is ook veel draagvlak vanuit studenten. Toen koor door corona een jaar niet was doorgegaan, werd er door een student een petitie opgestart voor een extra periode koor ter compensatie.

Die student was Lilian Noteboom (20). “Ik ben de petitie gestart, omdat koorzang veel plezier en een hechter groepsgevoel oplevert. Samen met medestudenten zingen we liederen uit verschillende genres die voor elke leeftijd geschikt zijn. Hiermee bouwen we een liedrepertoire op dat gericht is op alle basisschoolklassen. Samen met andere klassen zingen, zorgt ervoor dat er meer sociale contacten worden gelegd. Daar was na een coronajaar behoefte aan.” De reacties op haar petitie waren in eerste instantie gemengd, maar een meerderheid gaf aan extra koorlessen te willen als compensatie voor de coronaperiode. “De meeste studenten zeiden koorzang te ervaren als leuk, gezellig en een moment in de week waar naar uitgekeken werd. Velen gaven aan dat het groepsgevoel positief werd beïnvloed door koorzang. Bijna driekwart van de studenten zei opnieuw koorzang te willen volgen als dit werd aangeboden”, aldus Noteboom. En zo geschiedde, dankzij de petitie.

Vroeger was koor om het blok, vult Kerkhoven aan. “Nu hebben we gezegd: het eerste anderhalf jaar van de pabo-opleiding geven we iedere week koor. Het loopt dus constant door.” Een nieuwe kooractiviteit voor pabostudenten is de koorweek, georganiseerd vanuit de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Normaal gesproken komen tijdens de koorweek op de HKU middelbare scholieren zingen, maar nu mochten de pabostudenten langskomen. “Het is erg leuk voor hen om een kijkje in de keuken te krijgen van het conservatorium. Dat gaan we doorzetten en wordt hopelijk een halfjaarlijks terugkerende activiteit”, aldus Kerkhoven.

Het belang van muzikale kennis voor pabostudenten

De Marnix-studenten hoef je het belang van muziekonderwijs niet meer uit te leggen. “Ik vind muziek echt heel leuk; zelf ben ik elke dag bezig met muziek. Ik sta op en doe mijn oortjes in. Voor mij als pabostudent is het vanzelfsprekend dat ik muziek later meeneem in mijn vak”, aldus student Raquel.

Haar medestudent Cody denkt er al net zo over: “Ik vind muziek ook heel belangrijk en dat er dus prioriteit van gemaakt wordt om dat te leren aan kinderen. Er wordt veel aandacht besteed aan vakken zoals taal en rekenen, maar relatief weinig aan vakken zoals tekenen, kunst en muziek. Terwijl dat op zo veel andere manieren goed is voor de ontwikkeling van een kind. Daarom ben ik blij dat wij zo uitgebreid muziekles krijgen op de pabo, zodat we dat straks kunnen meenemen in ons vak.”

Student Sacha Goedhart (18) ervaart in haar klas dat muziek bijdraagt aan een goede sfeer. “Iedereen is meestal betrokken en actief als je iets met muziek doet. Daarnaast denk ik dat muziek goed is voor de concentratie van leerlingen en het helpt ook bij het groepsvertrouwen; muziek brengt samen”, vertelt ze. En ze ziet muziek bovendien als doel op zich. “Je krijgt er in je latere leven meer mee te maken dan je denkt, bijvoorbeeld met ritmes. Het is best wel belangrijk dat je die kunt aanvoelen.

Haar vriendin en medestudent Kaitlyn Hagedoorn (17) denkt er precies zo over. “Hoe meer variatie ik in mijn lessen kan brengen, hoe beter. De leerlingen vinden het geweldig als je opeens wat anders, zoals muziek, gaat doen. Muziekles is ook een mooi middel om te leren over andere talen en kinderen van een andere afkomst te betrekken bij een groep. Als je een liedje in een vreemde taal aanleert, denken die kinderen: hey, dat is mijn liedje. Vakintegratie vind ik heel belangrijk.”

Music minded management

Er is een ding dat de vakdocenten muziek op de Marnix allemaal teruggeven: ze konden dit niet doen zonder het muziek-minded management. Reina Buisman is ook vakdocent op de pabo: “Onze voorzitter Astrid, en de rest van het management, zijn heel erg betrokken. Er wordt met ons meegedacht en ze betrekken ons bij allerlei keuzes van de pabo. Ze zorgt ervoor dat we een fijne plek hebben in het gebouw. Onlangs was er een landelijke studiedag voor muziekdocenten op de pabo. Daar krijgen we dan zonder problemen vrij voor; dat is nog niet op alle pabo’s het geval.”

Muziek-minded zijn als management, hoe doe je dat dan precies? Marnix-voorzitter Astrid Venes vertelt: Het belangrijkste is dat je het niet alleen zegt, maar ook laat zien. “Dat doe ik heel simpel. Op een recente studiedag van de Marnix stond het vak muziek bijvoorbeeld in de spotlights. De muziekcollega’s verzorgden de aftrap van die dag. Om te laten zien: dit vragen we van studenten. Ik doe op zo’n dag ook mee. Zo ervaar je zelf, ook als management, welke verbinding muziek kan brengen. Dat doen we vervolgens ook met onze studenten, daarom is koorzang verplicht opgenomen in de propedeuse”, legt ze uit “Dat vinden sommige studenten heel spannend. En dat begrijp ik; als ik zelf meedoe heb ik ook mijn drempels, maar toch doe ik het.”

Verder denkt Venes dat het belangrijk is om te faciliteren als management. “Dat geldt natuurlijk niet alleen voor muziekonderwijs binnen de pabo, maar ook voor andere vakgebieden. Dus dat zie ik zeker als mijn taak. En ik zorg ervoor dat ik het onderwerp muziek intern, maar ook binnen de regio Utrecht en op landelijk niveau, blijf agenderen.”

Duurzaamheid muziekcurriculum waarborgen

We zijn er nog niet, benadrukt vakdocent Belén Kerkhoven. “In principe stopt onze subsidie volgend jaar. De vraag is dan hoe we deze positieve ontwikkelingen kunnen verduurzamen. Het is belangrijk dat we in ieder geval landelijk op blijven trekken met andere pabo’s. Maar we zijn nog niet out of the woods.”

Ook Venes stelt dat het een lastige fase is. “Ik denk dat we allemaal de meerwaarde zien van muziekonderwijs. We horen niemand zeggen: die financiële impuls was niet waardevol en het heeft niets gebracht”, vertelt ze. “Nu is het zaak om het netwerk goed te benutten dat we met alle scholen en instellingen hebben opgebouwd de afgelopen periode. We moeten onze creativiteit blijven gebruiken.” Als het geld niet linksom komt, dan misschien wel rechtsom. “We kunnen kijken of we de samenwerkingen tussen conservatoria en pabo verder kunnen versterken. En er zijn wellicht ook mogelijkheden voor verbindingen met het bedrijfsleven.”