Carola geeft les in het speciaal onderwijs (Cluster 3). Zij is ooit als een ‘gewone’ leerkracht begonnen en heeft zich daarna bijgeschoold om ook muziekles te kunnen geven. Haar doel was om niet alleen de kinderen van haar eigen klas maar ook de kinderen uit andere groepen muziekles te kunnen geven. Dat doel heeft ze ondertussen bereikt. Dat ging niet zonder slag of stoot. Carola heeft hard gewerkt aan het creëren van draagvlak binnen het schoolteam door te laten zien wat het effect was van de muziekles op de kinderen, maar ook door collega’s te laten zien hoe ze er zelf mee aan de slag konden gaan. Ook is het heel belangrijk om naar de individuele mogelijkheden van het kind te kijken omdat binnen het speciaal onderwijs elk kind zijn eigen specifieke problematiek heeft. Gelet op het niveau van de leerlingen (IQ < 50) kunnen zij niet tot nauwelijks meekomen in het reguliere onderwijs. Maar er wordt nu wel gewerkt aan een concert samen met kinderen van een reguliere school. Een dergelijk project is een uitingsvorm van inclusie, van mee kunnen doen en samen doen. Zij heeft er alle vertrouwen in dat het voor iedereen een mooie ervaring zal worden. Lees hieronder het hele interview met Carola.
Kun je een toelichting geven op wat voor een soort school je werkt?
De Antoon van Dijkschool is een cluster 3 ZMLK school en dat betekent een school met kinderen van 4 tot 12 jaar die Zeer Moeilijk Lerend zijn. De Antoon van Dijkschool heeft ook een Voortgezet speciaal onderwijs (VSO) voor kinderen tot 18 jaar. Kinderen beneden een bepaald IQ zitten bij ons op school. Het IQ moet onder de 50 zijn of tussen de 50 en 85 met aanvullende problematiek. Deze kinderen kunnen niet mee op de gewone basisschool. Op de Antoon Van Dijkschool zitten kinderen met een verstandelijke beperking en hebben bijvoorbeeld het syndroom van down of een vorm van autisme of ADHD.
Wat is je rol binnen het muziekonderwijs op school?
Ik werk als vakspecialist muziek en kom 1x in de week in alle klassen. Muziek heeft veel te bieden, ga aan de slag en kijk wat er gebeurt en geniet daarvan!
Wat is de status van muziekonderwijs op de school?
Op de Antoon van Dijkschool staat muziekles structureel op het programma met minimaal 45 minuten per week. Vaak herhalen de eigen leerkrachten de muziekles nogmaals die week. De financiering van de vakspecialist muziek staat vast in de begroting van de school.
Voor de kinderen is het belangrijk om muziek structureel aan te bieden. Binnen de wekelijkse muzieklessen is er veel variatie. We geven de groepen klassikaal muziekles. Het groepsgevoel vinden we heel belangrijk. Ik merk doordat muziekles structureel aangeboden wordt dat de kinderen daarvan leren. Juist door de structuur werkt het.
Vorig jaar hebben we met onze school ook de reizende piano gewonnen. Er wordt goed gebruik gemaakt van deze piano. Kinderen spelen hier regelmatig op en tonen zo hun talent aan iedereen die voorbij komt in de gang, je ziet deze kinderen dan ook echt stralen! Het kan ook zorgen voor rust bij sommige kinderen om even te mogen spelen en hun hoofd leeg te maken.
Daarnaast werken wij met thema’s en tijdens de opening en afsluiting van ieder thema wordt er bij de piano gezongen. Een leerkracht speelt dan op de piano en de kinderen zingen, luisteren of bewegen op de muziek. In de muziekles worden niet alleen muzikale doelen behandeld, maar we zijn ook bezig met onder andere taal, motoriek en sociale doelen. De muzieklessen dragen bij aan andere vakken, zoals taal en rekenles.
Kun je ons meenemen in een van je muzieklessen?
Na het vaste beginlied die ik begeleid op mijn gitaar, start ik de muziekles altijd met een Energizer. Daarvoor gebruik ik vaak de ritme stokjes. Ik tik ritmes voor en de kinderen doen het na. Vervolgens heb ik een kern van de muziekles. De ene week is dit een liedje passend bij het thema en de andere week betekent dit dat er wordt gespeeld op verschillende ritme-instrumenten of met Boomwhackers.
Voorbeeld van een muzieklesje: met de post is een brief gekomen van Sinterklaas. Piet is zijn veertje kwijt geraakt. Spel en muziek combineer ik. Een kind mag pietje zijn, loopt om de kring heen en vindt het veertje. Bij de allerjongste groepen met een lager niveau gebruik ik vaak materiaal zoals bijvoorbeeld schudeitjes. Het schudei stop ik in een washandje en doe een simpel “in- en uit spelletje" om te ervaren wat je allemaal kan met het materiaal. Zo kun je ermee tikken, schudden of bepaalde geluiden maken om met spraak bezig te zijn.
Deze ervaringen koppelen aan korte liedjes is iets wat erg herkenbaar wordt wanneer je dit regelmatig herhaalt. Dit motiveert de kinderen om dan ook mee te doen met een liedje wat zij herkennen. Binnen de muziekles speel ik ook veel met start en stop momenten. De kinderen leren hierdoor te luisteren naar elkaar. Het is voor deze kinderen soms lastig geconcentreerd te blijven tijdens de muziekles. Ik ga mee met de energie van de klas. Als ik bijvoorbeeld merk dat de concentratie minder is dan ga ik even bewegen, waarop het daarna ook snel weer beter gaat. De muziekles beëindig ik altijd met de klankschaal voor ontspanning. Het laatste liedje op de gitaar speel ik vanuit de lesmethode 123Zing en heet dan ook heel toepasselijk: “Het laatste liedje”.
Welke tip kun je een muziekschool of een culturele instelling die aanbod wilt creëren meegeven over het werken met kinderen op het speciaal onderwijs?
Zet niet te hoog in, houd je verwachtingen laag en ga vanuit daar opbouwen. Je wilt snel te snel. Deze kinderen hebben meer herhaling nodig, meer rust in de les en activiteiten. Structuur is heel belangrijk.
Wat maakt muziekonderwijs in het speciaal onderwijs volgens jou anders dan in het regulier onderwijs?
In het speciaal onderwijs is muziek meer dan alleen het overbrengen van muzikale kennis. Door samen muziek te maken in de groep maken kinderen contact en verbinding met elkaar, ik bent naast het muziek maken bewuster bezig met sociaal / emotionele aspecten. Ook is een stukje ontspanning erg belangrijk in het speciaal onderwijs. muziekbeleving en luisteren komen dan ook meer aan bod. Anders maakt het ook dat structuur bij kinderen in het speciaal onderwijs nog belangrijker is en het tempo in de les lig wat lager. Als docent stem ik veel meer af wat de behoeften per leerling zijn. Ik kijkt naast het groepsproces dus ook nog beter naar individuele behoeften, kansen en leerdoelen.
Hoe draagt structureel muziekonderwijs volgens jou concreet bij aan kansengelijkheid en talentontwikkeling?
Als je structureel muziekonderwijs aanbied op school geef je de kinderen de mogelijkheid breed kennis te maken met muziek. Voor deze leerling is het niet vanzelfsprekend een hobby te doen. Door het op school aan te bieden krijg je een breed aanbod en worden talenten ontdekt.
Wat zijn daarvoor essentiële randvoorwaarden c.q. succesfactoren?
Wat belangrijk is, is kijken naar de mogelijkheden van elk kind individueel. Wil je echt iets bereiken dan moet muziekonderwijs breed gedragen worden door de school ook door de groepsleerkrachten. Essentieel is dat er tijd en ruimte vrijgemaakt wordt om meer te gaan doen met muziek. Het staat bij ons vast op het rooster. De kinderen op onze school hebben inspanning en ontspanningsmomenten nodig gedurende de dag. Mocht een kind door muziek ontspanning ervaren, dan gaat het kind soms met een onderwijsondersteuner naar een individuele plek om muziek te maken.
Hoe draagt structureel muziekonderwijs volgens jou concreet bij aan maatschappelijke inclusie van kinderen uit het speciaal onderwijs?
In Helmond zijn we een samenwerking aangegaan met een plaatselijke reguliere basisschool.
We werken toe naar een gezamenlijk optreden in maart. Coro d'Oro heet het. Dit zal plaatsvinden in het speelhuis in Helmond waar leerlingen van het speciaal onderwijs samen met basisschoolleerlingen op een groot podium zullen staan. Ze worden begeleid door o.a. de RIMBOBAND wat een speciaal orkest is voor mensen met een beperking.
Pabo- en conservatoriumstudenten vanuit de Kempel zullen helpen met het instuderen van liedjes. De kinderen gaan eerst op de eigen locatie oefenen en gaan dan bij elkaar op bezoek. Als het project positief uitpakt zullen we dit zeker vaker organiseren. Niet alle kinderen kunnen mee doen. We kijken binnen de school voor welke kinderen het geschikt is. Alle andere kinderen mogen komen kijken. Het vervoer regelen we met auto’s via ouders en eigen collega’s. We hebben het geluk dat we een groot team hebben.
In hoeverre is een gespecialiseerde muziekdocent van belang voor het muziekonderwijs in het speciaal onderwijs?
Een muziekdocent weet hoe je muziek in kan zetten om diverse doelen te bereiken. Als vakspecialist ben je niet alleen muziekles aan het geven maar je bent ook de groepsleerkracht aan het inspireren. Ik daag de groepsleerkracht dan ook uit om mee te doen en ik begeleid hen zodat ze gedurende de week ook meer muziek zullen maken in de klas. Ik heb baat gehad met mijn post-hbo opleiding “Docent Muziek op Schoot”. Het niveau van peuters past bij onze leerlingen, aangepast naar de sociale leeftijd uiteraard.
Wat betekent dit voor de rol van groepsleerkrachten op het gebied van muziekonderwijs in het speciaal onderwijs?
De groepsleerkracht heeft bij de muziekles een taak. De leerkracht is onderdeel van de klas en de groep. Ik doe dit bewust, ik wil dat muziek school breed gedragen wordt.
Hoe ziet de muzikale ontwikkeling van kinderen eruit nadat ze het speciaal onderwijs hebben verlaten, zoals richting dagbesteding, arbeidsmarkt of een vorm van vervolgonderwijs?
Het streven is dat iedereen breed kennis heeft gemaakt. Sommige kinderen hebben echt plezier in het muziek maken of het geeft ontspanning. Die leerlingen willen we de kans geven om daarin verder te gaan.
Carola start vanaf november een nieuw opleidingsorkest speciaal voor kinderen van de Antoon van Dijkschool en omgeving. Op een donderdagavond repeteert het orkest, buiten schooltijd dus en op een andere locatie. Dit wordt gestimuleerd vanuit de school. Betreft het vervoer dachten we dat dit lastig zou zijn maar dit blijkt géén ding bij ouders. Wat vooraf een drempel lijkt is achteraf toch niet zo! We starten nu met een groepje van 8 kinderen. Zij kiezen een instrument zoals keyboard, klankstaven, metallofoon, drum en samen oefenen we leuke liedjes. Zo ervaren de kinderen ook het samenspel.
Het orkest is laagdrempelig. Het wordt gratis aangeboden vanuit de Rimboband. De Rimboband wil jonge kinderen betrekken. Deze vrijetijdsbesteding vinden we juist erg belangrijk voor onze doelgroep. Op deze manier vinden ook zij een passende hobby!