Een groeiende muzikale mindset

Dankzij de Professionaliseringsregeling muziekonderwijs pabo van het Fonds voor Cultuurparticipatie verbetert het grootste deel van de Nederlandse pabo’s momenteel zijn muziekonderwijs. En dat is goed nieuws. Toekomstige leerkrachten leren dat muziekonderwijs een belangrijk onderdeel is van de ontwikkeling van kinderen en werken aan hun vaardigheden op het gebied van muziekonderwijs. Maar niet iedereen is geboren met een muzikale mindset. Hoe zorg je ervoor dat je die mindset ontwikkelt?

Uit onderzoek blijkt dat een groot aantal groepsleerkrachten én pabostudenten zich niet zeker genoeg voelt om muziekles te geven. Door succeservaringen op te doen krijgen zij meer zelfvertrouwen en raken ze gemotiveerd om zelf aan de slag te gaan met muziekonderwijs. Hoe creëer je het zelfvertrouwen en de motivatie op de opleiding en de werkvloer?

Overtuiging

De pabo waar ik lesgeef, werkt met een modulair systeem. Hierdoor ontstond tussen het eerste jaar en tweede jaar een ‘gat’ van 9 maanden waarin nauwelijks muziekonderwijs werd gegeven. In die tijd ‘vergaten’ studenten hun muzikale kennis en vaardigheden te trainen en konden zich daardoor niet of nauwelijks ontwikkelen. Het is belangrijk dat je de meerwaarde van muziek blijft inzien en jezelf ervan kan overtuigen dat iedereen zich muzikaal kan ontwikkelen.

Hoe krijg je het competentiegevoel “Ik kan het”?

Een gevoel van competentie krijg je door een samenspel van factoren: voldoende uitdaging, ruimte om te laten zien wat je kan, aanbod van ondersteuning en de juiste toetsen (Stevens, 2004). Om muziek te maken, is oefenen en herhalen van die kennis en vaardigheden heel belangrijk. Je leert namelijk echt een nieuwe (muziek-)taal. Om studenten of groepsleerkrachten op het juiste niveau te krijgen en hen zelfvertrouwen te geven over hun muzikale kennis en vaardigheden, is het belangrijk om systematisch en structureel te oefenen. Dit gaf aanleiding te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om onderwijs te verzorgen rondom het ontwikkelen van een attitude, een muzikale én groeiende mindset.

De ingrediënten voor een muzikale mindset: kennis, vaardigheid én attitude

Zowel groepsleerkrachten als studenten zijn vaak niet overtuigd van hun muzikaliteit en laten zich belemmeren door eigen overtuigingen of oordeel hierover. Carol Dweck (2005) noemt dit de ‘vaste (fixed) mindset’. Als je kritiek krijgt op je muzikale gedrag is de motivatie om verder te leren vaak ver te zoeken. Maar iedereen is muzikaal en kan zijn muzikaliteit ontwikkelen (Honing, 2015). Als de leerstof niet aansluit bij het muzikale ontwikkelingsniveau zul je geen succeservaring opdoen en geneigd zijn om ‘op te geven’. Gevoelens van falen en mislukken zorgen voor een lichamelijke kettingreactie, waardoor je een gevoel van ‘vechten, vluchten of bevriezen’ krijgt. Je komt terecht in de zogenaamde ‘leerkuil’ en komt daar dan moeilijk uit door gevoelens van schaamte of hopeloosheid.

“Het is moeilijk om met zo’n naar gevoel in je lijf door te zetten, om hulp te vragen en te blijven oefenen. Maar toch is dat precies wat er moet gebeuren.”

Mindset veranderen

Een muziekdocent leert je je attitude ten opzichte van muziek te veranderen naar een groeiende, muzikale mindset (Dweck, 2004, 2016). Dat gebeurt door middel van 5 aspecten (Hymer en Gershon, 2017):

• Leren vallen en opstaan
• Inzet concreet maken
• Omgaan met feedback
• Nadenken over metacognitie
• Groeiende mindset-taal leren gebruiken

Een aantal muziekdocenten heeft meegedacht hoe deze aspecten onderdeel kunnen uitmaken van het muziekonderwijsaanbod op pabo’s.

Werkt het?

Het blijkt dat door het trainen van deze aspecten de muzikale mindset van de studenten groeit. Ook krijgt hun zelfvertrouwen een positieve impuls. Het is belangrijk dat dit groeiproces de ruimte krijgt om te ontwikkelen. Samen met continu reflecteren zou dit een vast onderdeel moeten worden van muziekonderwijs en tijdens stages. Deze mindset-training is het startpunt van het veranderen van belemmerende muzikale overtuigingen naar muzikale groeikansen.

Een neveneffect is hopelijk ook dat groepsleerkrachten uitleg van stagiaires krijgen over de groeiende muzikale mindset waardoor alle basisschoolkinderen meer muziek in de klas krijgen.

Wil je weten hoe je als docent of student je muzikale mindset kan veranderen? Lees dan het hele onderzoek.

Anne-Marie Smeets-Sloekers is opleidingsdocent muziek Pedagogische Hogeschool De Kempel Helmond. Met dit onderzoek sloot zij de master Leren en Innoveren, die zij volgde in 2016-2018, af.