Op zaterdag 13 april organiseerde Méér Muziek in de Klas in Utrecht een kennisdelingsbijeenkomst voor vakdocenten en -specialisten die muziekonderwijs in het speciaal onderwijs geven.
Tijdens de bijeenkomst met sprekers, workshops en kennisuitwisseling haalde de deelnemers inspiratie op om de volgende dag direct in de klas te gebruiken.
Op donderdag 23 november is het één jaar geleden dat het MuziekAkkoord speciaal onderwijs werd gelanceerd en dat ruim 125 betrokken partijen het akkoord ondertekenden.
Ook jij kan je als school, scholenkoepel of culturele instelling aansluiten bij het landelijk netwerk speciaal onderwijs. Dit versterkt de samenwerking tussen de partners die hieraan bijdragen. We nodigen we je uit om aan te sluiten bij kennisdelingsbijeenkomsten. Je maakt kennis met voorbeelden uit het land en we gaan samen in gesprek hoe we vervolgstappen kunnen zetten om structureel muziekonderwijs vorm te geven in het speciaal onderwijs.
Wil jij het MuziekAkkoord Speciaal Onderwijs inzien? Klik dan hier!
Structureel muziekonderwijs voor alle basisschoolkinderen in Nederland betekent er voor elk kind zijn. Méér Muziek in de Klas staat voor diversiteit in de breedste zin van het woord. We hebben bijzondere voorbeelden en initiatieven verzameld van muziekonderwijs in het speciaal onderwijs om ouders, leerkrachten en kinderen te inspireren.
Wil je weten wat we vanuit Méér Muziek in de Klas voor jou kunnen betekenen? Of jezelf aandragen als praktijkvoorbeeld uit het speciaal onderwijs waar veel muziek klinkt om anderen te inspireren?
Wil je verder na de kennisdelingsbijeenkomst? Ga aan de slag in het speciaal onderwijs!
"Muziek is onmisbaar voor mijn speciale dochter Nina. Ze is een blij, vrolijk en sociaal meisje van 10 met een licht verstandelijke beperking. Nina helpt graag mee met boodschappen doen en koken, weet waar alles ligt in de keuken en hoeveel melk er nodig is bij het maken van lasagne. Ik moet daarvoor altijd nog even spieken op het pak. Als we aan het koken zijn, gaat de playlist van het Junior Songfestival aan. Nina neuriet op de maat en zingt op toonhoogte mee." - Marjoke Korff de Gidts
Marjoke schreef, in samenwerking met het LKCA, De Onderwijsspecialisten, Stichting Aloysius, CSO de Zonnehoek, de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten en Méér Muziek in de Klas, het plan voor de MuziekMatch: een financiële impuls om samen te werken voor muziekonderwijs op het speciaal onderwijs.
Ben je op zoek naar inspiratie om muziekonderwijs in het speciaal onderwijs te realiseren? Bekijk hieronder een voorbeeld van muziekonderwijs en verschillende initiatieven die zijn opgezet in het speciaal onderwijs.
“Muziek is een brug om relaties tussen leerlingen te verbinden en te versterken.” Quote van Stephanie Servanie Damiana, de schooldirecteur van de Blenchi school.
Marjoke is op maandag 24 september 2023 op werkbezoek geweest naar scholen voor speciaal onderwijs.
De Daniël de Brouwerschool in Wilp is een school voor Speciaal Onderwijs aan Zeer Moeilijk Lerende Kinderen van 4 t/m 12 jaar. Alle leerlingen hebben een half uur muziekles per week. Zij kunnen, naast de reguliere muziekles, kiezen voor deelname aan het schoolkoor. Hier is veel animo voor: het SO-koor telt 30 zangers en zangeressen. Elk koor zingt wekelijks een half uur tot 45 minuten.
De leerlingen van het schoolkoor zingen liedjes die in de reguliere lessen aan bod komen en er is ook eigen repertoire. Een paar keer per jaar treedt het schoolkoor op tijdens festiviteiten en speciale gelegenheden. Tijdens het oefenen komen basale zangtechnieken als: goed staan, lage inademing, open mond en keel aan bod. Het samen zingen, naar elkaar luisteren, samen toewerken naar een mooi resultaat zijn daarnaast net zo belangrijk. Iedereen mag meedoen, als je maar plezier hebt in samen zingen. Sommige leerlingen beleven de muziek, doen de gebaren, genieten en bewegen mee met de liedjes. Andere leerlingen zingen solo, kunnen een canon zingen en spelen op een instrument. Voor iedereen is een plek in het koor!
De Coöperatie Zeeuwind ondersteunt het muziekonderwijs met een donatie die ten goede komt aan muziekinstrumenten voor het speciaal onderwijs in Zeeland. De speciaal onderwijsschool OdyZee heeft de cheque in ontvangst genomen en gaat als eerste speciaal onderwijsschool in de provincie aan de slag met nieuw instrumentarium en muzieklessen van Muziekschool Zeeland.
Wilt u met uw organisatie ook bijdragen aan instrumenten voor het speciaal onderwijs? Wij horen het graag.
“Muziek scoort goed op taal en sociaal-emotionele ontwikkeling. Taal is natuurlijk een letterlijk onderdeel bij zingen maar ook het ritme en het melodische aspect heeft een gunstige invloed op de taalontwikkeling. Daarnaast geeft het de kinderen zelfvertrouwen, lichaamsbewustzijn en werken ze beter met elkaar samen.”
De Kom is een school voor kinderen met een verstandelijke of een meervoudige beperking. Ook leerlingen met een IQ tot 35 met bijkomende problematiek kunnen er terecht. Voor deze laatste groep heeft muziektherapeut, Jacqueline van Koolwijk, een traject ontwikkeld dat plaatsvindt binnen het programma Cultuureducatie met Kwaliteit. Op De Kom geeft Jacqueline twee keer per jaar een blok van vijf muzieklessen in de klas met behulp van elektronische hulpmiddelen en andere muziekinstrumenten.
"Als je Mytylschool de Sprienke binnenloopt zie je het direct: de leerkrachten en leerlingen zijn gek op muziek! Aan de ramen hangen tekeningen van de leerlingen met een instrument. Op het schoolplein, tussen de bloeiende bloemen en geurende kruiden van de omliggende tuin, oefent een groep kinderen met djembés en triangels ritmes op de woorden ‘Pannenkoek met spek’ – met de hitte van die dag en de aardse klanken van de djembé waan je je even in Afrika. Verderop in het gebouw wachten zes kleuters vanuit hun rolstoel met enthousiaste gezichtjes tot hun muziekles begint. Niet veel later leren ze heel voorzichtig mee te klappen en te stampen met een liedje over Nijntje Pluis die naar de speeltuin gaat. Uiteindelijk mogen ze door met een stokje over een xylofoon te bewegen ook zelf samen met Nijn van de glijbaan naar beneden!
En zelfs áls het gelukt is om heel Nederland in te kleuren met Méér Muziek in de Klas, zit het werk er nog niet op. Want Nederland, en het speciaal onderwijs, veroveren met muziek is één ding, maar het land ook veroverd houden is een tweede. Uit de gesprekken met de stuurgroepen, maar ook uit eerdere onderzoeken, blijkt dit de grootste zorg te zijn, en daarmee waarschijnlijk ook het belangrijkste aandachtspunt voor Méér Muziek in de Klas in de komende jaren. Zodat bezoekers van Mytylschool de Sprienke niet alleen nú uit alle klaslokalen muziek horen komen, maar ook morgen nog.”
De Fonkel is een school voor speciaal onderwijs aan leerlingen van 4 tot 12 à 13 jaar en onderdeel van stichting de Onderwijsspecialisten. Ze benaderen elk kind positief en laten elk kind fonkelen en schitteren. Bijvoorbeeld, door te investeren in persoonlijk contact. Niemand loopt zomaar ongezien door school. Ze hechten veel waarde aan gastvrijheid, een gemoedelijke sfeer en warmte.
Vijf basisonderwijsinstellingen uit de Achterhoek springen met een mission statement op de bres voor kunst en cultuur. Ze willen de positie van cultuureducatie in het primair en speciaal onderwijs versterken en hopen een brug te slaan naar gemeente, provincie en andere partijen.
Het Kristalorkest uit Apeldoorn voor cluster 3 leerlingen is een mooi voorbeeld uit de regio. 100 kinderen met- en zonder een beperking krijgen samen instrumentale muzieklessen. Dit leerorkest treedt een aantal keren per jaar op voor publiek. #Nieuwsuur maakte begin 2020 een reportage op Het Kroonpad, een school voor speciaal onderwijs in Apeldoorn. “Na een paar lessen keken ze niet meer naar de rolstoel maar naar het kind.” Tijdens de Talkshow over muziekonderwijs in Gelderland wordt het Kristalorkest toegelicht.
> Bekijk de talkshow
> Lees meer over Het Kristalorkest
> En bekijk de aflevering van NOS Nieuwsuur met een fragment over het Kristal Leerorkest
Tijdens Het Kerst Muziekgala 2021 (AVROTROS) nam Lian, kinderburgemeester van Apeldoorn, ons mee voor een kijkje achter de schermen. Lian zit zelf op PCBO De Diamant en vertelde ons waarom ze zich als kinderburgemeester graag inzet voor andere kinderen in Apeldoorn. Ze wilt ervoor zorgen dat er meer speelplekken komen in de regio, vooral voor kinderen met een handicap. Haar buurjongen in een rolstoel inspireerde Lian en bracht haar tot dit doel. Bekijk het videofragment hieronder.
Tijdens Het Kerst Muziekgala 2021 in Omnisport Apeldoorn mochten we leerlingen van het speciaal onderwijs van basisschool Het Kroonpad en Truus Hermkens ontvangen. Leerlingen mochten op de VIP-tribune zitten bij onze erevoorzitter Koningin Máxima.
"Bij binnenkomst in de grote baanwielrenbaan met veel lichten, geluiden en heel veel kerstliedjes was het even wennen voor ze. De volgende keer regelen we oorbeschermers. Je zag gedurende de opnames de leerlingen ontdooien, zwaaien met de glowsticks en vooral genieten.
Een aantal van de leerlingen waren nog nooit bij een concert geweest. Een moeder zei: “Je wilt wel gaan maar weet niet of het wel goed is geregeld. Dus ga je maar niet.” De rustruimte die we hadden geregeld is niet nodig geweest. Het invalidentoilet was om de hoek van de tribune zodat ze weer snel terug konden naar het kerstfeest.
Truus gaf na afloop een prachtige reactie: “Door al de lieve zorg en aandacht deden onze kinderen het super. Iedereen heeft genoten van elke minuut. Wat een ervaring, dit vergeten ze hun leven lang niet meer. Heel heel veel dank namens alle mensen van Het Kroonpad!!!”
Ik ben trots dat we deze ervaring hebben kunnen geven en zie uit naar meer!" - Marjoke Korff De Gidts, accountmanager Méér Muziek in de Klas
Fotocredit: Set Vexy
Tijdens de opnames van het Kerst Muziekgala 2022 mocht Marjoke Korff de Gidts, accountmanager speciaal onderwijs bij Méér Muziek in de Klas, twee klassen van Kentalis en 1200 andere kinderen genieten van muziek. Eén van de klassen van Kentalis bestond uit leerlingen met TOS: een Taalontwikkelingsstoornis en de andere klas waren kinderen met een Communicatief Meervoudige Beperking. Bij het ophangen van de jassen gaf een meisje aan dat ze het geluid van de vele kinderen wel erg druk vond en daar niet tegen kan. We hebben snel de jassen opgehangen en zijn weer naar een rustiger gedeelte gegaan. Met het naar binnen gaan in de theaterzaal stonden de gastvrouwen klaar met een bord “Kentalis Signis”. We mochten bijna vooraan op de derde tot de vijfde rij plaatsnemen. De muziektolken Mirjam Stolk en Maus Dek stonden klaar om ons tijdens de opnames te voorzien van ondersteunende gebaren. Ik heb de muziek nog intenser beleefd door naar de energieke muziektolken Mirjam en Maus te kijken. Wat ben ik trots dat we vanuit Méér Muziek in de Klas de kinderen van Kentalis deze ervaring hebben mogen geven.
Lees meer over onze ervaringen van de dag op deze pagina!
De Boslust is een christelijke school voor speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs. In het speciaal onderwijs wordt een plek geboden aan leerlingen met een ontwikkelingsachterstand op cognitief en/of sociaal-emotioneel niveau. De missie en visie ‘Je zal ons een zorg zijn’ heeft een belangrijke plek in de school. Onderwijs en zorg wordt geboden vanuit een christelijke levensvisie waarbij gezocht wordt naar kansen en mogelijkheden voor elke leerling voor nu maar ook voor de toekomst van de leerling. Het vakgebied ‘muziek en bewegen’ heeft in dit aanbod een belangrijke plek gekregen. Lees hier het beleidsstuk van de Boslustschool waarin staat hoe ze muziekonderwijs hebben opgepakt.
De Boslust deed mee aan onze campagne '50 dagen muziek' voor erevoorzitter Koningin Máxima. De leerlingen hebben een prachtige, muzikale video ingezonden om Koningin Máxima te feliciteren met haar 50e verjaardag.
De Ommezwaai is een ander onderdeel van stichting De Onderwijsspecialisten. Ze bieden speciaal onderwijs aan leerlingen van 4 tot 14 jaar met zeer moeilijk lerend gedrag.
Sinds september 2021 werkt Willemien Breeschoten met veel enthousiasme en plezier als muziektherapeute op Tyltylschool De Witte Vogel. "Elke week kom ik in de klassen en maak met de kinderen en hun leerkrachten en begeleiders muziek. Als we samen met elkaar de instrumenten bespelen, klinkt het al snel mooi en voelen de kinderen zich een echte muzikant."
Op deze manier wordt er op een vrolijke, non-verbale manier gewerkt aan de individuele doelen van het kind of aan de doelen van de gehele klas.
Muziek heeft verschillende kwaliteiten. Bij deze doelgroep geeft het vooral een directe mogelijkheid tot contact en interactie. Ook brengt het rust en ontspanning of geeft het juist een impuls tot het in gang zetten van alertheid en beweging.
"Naast mijn werk in de klassen probeer ik de leerkrachten en de begeleiders te enthousiasmeren voor het veelvuldig inzetten van muziek en instrumenten tijdens het dagprogramma. Dit gebeurt hier al veel op De Witte Vogel. Er worden muziekbelevingen gemaakt, instrumenten uit de muziekkast worden veelvuldig gebruikt en de naschoolse gitaarles wordt door velen gevolgd. "
De directie en de icc’ers van De Rabot, een basisschool voor speciaal onderwijs aan kinderen die extra ondersteuning nodig hebben vanwege een verstandelijke of meervoudige beperking, wilden graag meer muziekonderwijs op hun school. ‘Muziekonderwijs is belangrijk omdat op die manier muzikale talenten of liefde voor muziek worden ontdekt en ontwikkeld. Ook leren kinderen samen te werken en naar elkaar te luisteren en het geeft ontspanning en plezier,’ aldus directeur Lianne Lindemans. Klik hier om meer te lezen!
Bij Kentalis Signis in Amsterdam, voor kinderen met een taalontwikkelingsstoornis of communicatief meervoudige beperking hebben tijdens de muziekles geleerd om muziek te maken met djembés en de handpan. Kijk hier hoe dat was!
“Zij, die niet vaak door anderen gezien werd, was nu ineens de ster van de klas met haar zelf gecomponeerd liedje. Haar bevlogenheid raakte iedereen. Ze stond ineens in de etalage en werd bewonderd.”
Wat doen onze partners om muziek een prominente plek te geven in het speciaal onderwijs? Hieronder lees je over verschillende initiatieven.
In samenwerking met Schooltv hebben we verschillende muzikale energizers gemaakt zodat leerkrachten, ouders en leerlingen direct praktisch aan de slag kunnen gaan met muziek. Voor de bovenbouw maakte Ilse DeLange korte muziekvideo's over verschillende muziekthema's. Daarnaast zijn er muziekvideo's opgenomen met Roel van Velzen en Buddy Vedder, speciaal gericht op de groepen 3 en 4.
Voor dove en slechthorende leerlingen in het speciaal onderwijs maken leerkrachten en organisaties video's van liedjes met gebaren. Spelenderwijs leren de leerlingen gebaren met muziek! Door de energizers wennen leerlingen in het regulier onderwijs ook aan muziek maken met gebaren en kunnen ze gemakkelijk meedoen.
Benieuwd naar de energizers of liedjes met gebaren? Probeer ze thuis of op school uit met je kinderen of leerlingen! Bekijk verschillende voorbeelden hieronder.
Het Nederlands Gebarencentrum heeft een verzameling van liedjes in NGT en liedjes met ondersteunende gebaren. Het boek 'Liedjes Zien, Kijken en Gebaren' dat gemaakt is in samenwerking met logopedist Jolanda de Wit bevat teksten met liedjes en gebaren. De liedjes zelf zijn te vinden in de Gebarenschat, een verzameling van verhalen en liedjes in NGT en NmG.
Ben je op zoek naar muziekdocenten die gespecialiseerd zijn in het speciaal muziekonderwijs? Muziek Ook Voor Jou heeft muziekdocenten, verspreid over heel Nederland, die gespecialiseerd zijn in speciaal muziekonderwijs voor mensen met een beperking. Bekijk ook de LinkedIngroep voor leerkrachten in het speciaal onderwijs.
Muziektherapeuten hebben een leerlijn muziek voor leerlingen met een IQ lager dan 35 ontwikkeld met praktische werkvormen en een aantal concepten voor thematische muzieklessen. De EMB-Leerlijn muziek op de Kom in Druten (zie goede voorbeelden hierboven) is ontwikkeld in het kader van CMK 1 Gelderland/Cultuur Oost.
Veel leerkrachten vinden het een grote uitdaging om vanuit kunst en cultuur met EMB/OZG leerlingen te werken. Daarom organiseert Cultuur Oost jaarlijks een inspiratiebijeenkomst voor leerkrachten en cultuurprofessionals die werken voor of met het speciaal onderwijs.
“Elco van stichting de Lachende Zon deelt drumstokken uit. De deelnemers zoeken al automatisch iets waar ze op kunnen slaan, zoals de vloer en de stoelpoten. Dat is precies wat Elco voor ogen heeft. Met heel weinig kun je al muziek maken.”
Theater Sonnevanck is een muziektheater speciaal voor Zeer Moeilijk Lerende (ZML) en Ernstig Meervoudig Beperkte (EMB) kinderen. De muziektheatervoorstelling 'De Kleine Berenjacht' is op maat gemaakt voor kinderen die extreem gevoelig zijn voor prikkels en onrustig worden van nieuwe situaties en locaties.
Feest! is door Het Nederlands Philharmonisch Orkest | Nederlands Kamerorkest in samenwerking met Het Concertgebouw ontwikkeld als concert voor verstandelijk beperkte kinderen en onderbouw van het Speciaal Onderwijs. Het werd ook vele malen succesvol uitgevoerd voor families met kinderen van 2 jaar en ouder. Het is geschikt voor een brede doelgroep omdat de boodschap en de muziek universeel is, de basisemoties herkenbaar en omdat het heel toegankelijk is; er is geen tekst, de muziek is aan het woord.
Het Nederlands Philharmonisch Orkest | Nederlands Kamerorkest speelden 'Feest!' voor vele kinderen in Het Concertgebouw, op scholen en in de NedPhO-Koepel. Toen kwam Corona en moesten ze de concerten annuleren. Van de nood hebben ze een deugd gemaakt en nu is dit fantastische concert opgenomen en beschikbaar voor iedereen via de bovenstaande YouTube-video.
> Het doe-boek over het thema feest
> De voorbereidende luister- en kijkopdrachten (scrol naar pagina 2)
> De verwerkings- en evaluatieopdrachten voor na de video (scrol naar pagina 3)
Tijdens de viering van het MuziekopleidersAkkoord gaf Adam Ockelfort, hoogleraar Muziekwetenschap aan de Universiteit van Roehampton in Londen, een online lezing. In zijn presentatie laat Ockelford opmerkelijke voorbeelden zien uit zijn onderzoek en vertelde hij wat we hieruit kunnen leren over muziekonderwijs.
Door middel van beelden licht Adam autisme toe. Hij laat een fragmentarische, breukende perceptie zien, een soort glas-in-loodraam: de afzonderlijke scherven zijn details en worden gezien in schitterende kleuren, maar het beeld als geheel slaat nergens op.
Veel kinderen met een autismespectrumstoornis hebben een speciale affiniteit met muziek. Autisme kan een aantoonbare invloed hebben op de muzikale ontwikkeling. Benieuwd hoe dit in zijn werking gaat?
Laat je inspireren op de Facebookpagina Inspiratie muziekles speciaal onderwijs!
