Meer muziek in speciaal onderwijs

Ga met ons in gesprek!

Structureel muziekonderwijs voor alle basisschoolkinderen in Nederland betekent er voor elk kind zijn. Méér Muziek in de Klas staat voor diversiteit in de breedste zin van het woord. We hebben bijzondere voorbeelden en initiatieven verzameld van muziekonderwijs in het speciaal onderwijs om ouders, leerkrachten en kinderen te inspireren.

Wil je weten wat we vanuit Méér Muziek in de Klas voor jou kunnen betekenen? Of jezelf aandragen als praktijkvoorbeeld uit het speciaal onderwijs waar veel muziek klinkt om anderen te inspireren?

Neem contact op met Marjoke Korff de Gidts, specialist in speciaal onderwijs

Praktijkvoorbeelden

Ben je op zoek naar inspiratie om muziekonderwijs in het speciaal onderwijs te realiseren? Bekijk hieronder een voorbeeld van muziekonderwijs en verschillende initiatieven die zijn opgezet in het speciaal (basis) onderwijs.

Mission statement van Onderwijsspecialisten en de Zonnehoek

De Onderwijsspecialisten en de Zonnehoek hebben in mei 2021 een mission statement opgesteld waarom muziek onmisbaar is voor kinderen en jongeren met een achterstand en/of beperking. In het document lees je over de beloften van de partijen en waar ze voor gaan.

Bekijk de mission statement

De Kom in Druten

De Kom is een school voor kinderen met een verstandelijke of een meervoudige beperking. Ook leerlingen met een IQ tot 35 met bijkomende problematiek kunnen er terecht. Voor deze laatste groep heeft muziektherapeut, Jacqueline van Koolwijk, een traject ontwikkeld dat plaatsvindt binnen het programma Cultuureducatie met Kwaliteit.

Meer informatie

Prachtige woorden over speciaal (muziek)onderwijs op Mytylschool de Sprienke in Goes

"Als je Mytylschool de Sprienke binnenloopt zie je het direct: de leerkrachten en leerlingen zijn gek op muziek! Aan de ramen hangen tekeningen van de leerlingen met een instrument. Op het schoolplein, tussen de bloeiende bloemen en geurende kruiden van de omliggende tuin, oefent een groep kinderen met djembés en triangels ritmes op de woorden ‘Pannenkoek met spek’ – met de hitte van die dag en de aardse klanken van de djembé waan je je even in Afrika. Verderop in het gebouw wachten zes kleuters vanuit hun rolstoel met enthousiaste gezichtjes tot hun muziekles begint. Niet veel later leren ze heel voorzichtig mee te klappen en te stampen met een liedje over Nijntje Pluis die naar de speeltuin gaat. Uiteindelijk mogen ze door met een stokje over een xylofoon te bewegen ook zelf samen met Nijn van de glijbaan naar beneden!

En zelfs áls het gelukt is om heel Nederland in te kleuren met Méér Muziek in de Klas, zit het werk er nog niet op. Want Nederland, en het speciaal onderwijs, veroveren met muziek is één ding, maar het land ook veroverd houden is een tweede. Uit de gesprekken met de stuurgroepen, maar ook uit eerdere onderzoeken, blijkt dit de grootste zorg te zijn, en daarmee waarschijnlijk ook het belangrijkste aandachtspunt voor Méér Muziek in de Klas in de komende jaren. Zodat bezoekers van Mytylschool de Sprienke niet alleen nú uit alle klaslokalen muziek horen komen, maar ook morgen nog.”

De Fonkel in Ede

De Fonkel is een school voor speciaal onderwijs aan leerlingen van 4 tot 12 à 13 jaar en onderdeel van stichting de Onderwijsspecialisten. Ze benaderen elk kind positief en laten elk kind fonkelen en schitteren. Bijvoorbeeld, door te investeren in persoonlijk contact. Niemand loopt zomaar ongezien door school. Ze hechten veel waarde aan gastvrijheid, een gemoedelijke sfeer en warmte.

Bekijk een van de muzikale projecten van de Onderwijsspecialisten

Het Kristalorkest

Vijf basisonderwijsinstellingen uit de Achterhoek springen met een mission statement op de bres voor kunst en cultuur. Ze willen de positie van cultuureducatie in het primair en speciaal onderwijs versterken en hopen een brug te slaan naar gemeente, provincie en andere partijen.

Het Kristalorkest uit Apeldoorn voor cluster 3 leerlingen is een mooi voorbeeld uit de regio. 100 kinderen met- en zonder een beperking krijgen samen instrumentale muzieklessen. Dit leerorkest treedt een aantal keren per jaar op voor publiek. #Nieuwsuur maakte begin 2020 een reportage op Het Kroonpad, een school voor speciaal onderwijs in Apeldoorn. “Na een paar lessen keken ze niet meer naar de rolstoel maar naar het kind.” Tijdens de Talkshow over muziekonderwijs in Gelderland wordt het Kristalorkest toegelicht.

> Bekijk de talkshow
> Lees meer over Het Kristalorkest

De Ommezwaai in Arnhem

De Ommezwaai is een ander onderdeel van stichting De Onderwijsspecialisten. Ze bieden speciaal onderwijs aan leerlingen van 4 tot 14 jaar met zeer moeilijk verstaanbaar gedrag.

Bekijk een van hun muzikale projecten

Interview met Marti Engels, leerkracht op SBO de Fakkel in Nieuw-Vennep

SBO de Fakkel is onderdeel van stichting Aloysius. Ze bieden speciaal basisonderwijs voor kinderen met diverse leer- en gedragsvragen. Een van de leerkrachten, Marti Engels, verwerkt haar passie in het onderwijs én muziekonderwijs. “Deze leerlingen hebben behoorlijk pech met een juf die niet kan zingen, maar daar hebben we een oplossing voor gevonden. Ik heb de kinderen geleerd om de muziek te voelen. Als je het écht voelt, dan kan het niet meer mis gaan."

Lees het interview

Dansen en muziek maken op Tyltylcentrum De Witte Vogel in Den Haag

Afdelingsdirecteur Ryanne Overmeire - Heijdra van het speciaal onderwijs op Tyltylcentrum De Witte Vogel deelde onlangs een video op LinkedIn.

"Dag van de leraar op De Witte Vogel! Het is toch geweldig om op deze school, met deze kinderen en medewerkers te mogen werken!!! Elke dag wordt hier met heel veel liefde, aandacht én humor voor en met de kinderen gewerkt. Al deze mensen verdienen dan ook heel veel positieve aandacht op een dag als vandaag...."

Bekijk de video

De Boslustschool in Ommen

De Boslustschool is een christelijke school voor speciaal onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs. In het speciaal onderwijs bieden ze een plek voor leerlingen met een ontwikkelingsachterstand op cognitief en/of sociaal-emotioneel niveau. Ze willen onderwijs en zorg bieden vanuit een christelijke levensvisie aan leerlingen met een ontwikkelingsachterstand, om ze te helpen zo optimaal mogelijk te functioneren in de maatschappij.

De Boslustschool deed mee aan onze campagne '50 dagen muziek' voor erevoorzitter Koningin Máxima. De leerlingen hebben een prachtige, muzikale video ingezonden om Koningin Máxima te feliciteren met haar 50e verjaardag.

Bekijk de video

Initiatieven van partners

Wat doen onze partners om muziek een prominente plek te geven in het speciaal onderwijs? Hieronder lees je over verschillende initiatieven.

Samenwerking tussen Aloysius, Stichting Tamino en het Prins Claus Conservatorium
In 2018 hebben onze partners Aloysius, Stichting Tamino en het Prins Claus Conservatorium 80 Muziekspecialisten voor het speciaal onderwijs opgeleid.

> Lees meer over de opleiding
Special Heroes
Stichting Special Heroes, een van onze eerste partners, heeft een kunstprogramma ontwikkeld genaamd 'Art Heroes'. In het kunstprogramma maken leerlingen met een beperking in cluster 4 (gedragsproblematiek) kennis met culturele activiteiten. Dit gebeurt binnen de vertrouwde omgeving van de school. Vervolgens kunnen de leerlingen zich structureel gaan verdiepen in naschoolse activiteiten. Het programma draagt bij aan het vinden van een zinvolle en structurele vrijetijdsbesteding waarin kinderen zich kunnen ontwikkelen en hun talenten ontdekken. Het Art Heroes programma wordt aangeboden voor alle clusters in het speciaal onderwijs: cluster 1 (visuele beperking), cluster 2 (auditieve beperking), cluster 3 (verstandelijke en lichamelijke beperking) en cluster 4 (gedragsproblematiek).

"Art Heroes: een boost voor mijn dochters eigenwaarde" - moeder

> Lees meer over Art Heroes

Daarnaast trekken Stichting het Vergeten Kind en Special Heroes samen op om de inclusiviteit van kwetsbare kinderen te vergroten. Met hun speciale sport/art programma voor het speciaal onderwijs willen ze de leerlingen spelenderwijs kennis laten maken met diverse sport- en cultuuractiviteiten.

> Lees meer over het programma in samenwerking met het Vergeten Kind

Prinses Christina Concours
Prinses Christina Concours, een van onze eerste partners, organiseert activiteiten voor het speciaal onderwijs. De prijswinnaars van het Prinses Christina Concours geven concerten voor kinderen van het speciaal onderwijs met een verstandelijke, lichamelijke en/of meervoudige beperking/ visuele beperking en kinderen die langdurig ziek zijn. De concerten worden mogelijk gemaakt met financiële ondersteuning van het Pan Fonds.

> Lees meer over de concerten
LKCA
Het LKCA, een van onze eerste partners, verzamelt informatie en inspiratie voor kunst en cultuur in het speciaal onderwijs. Hun landkaart laat bijvoorbeeld kunstlessen of andere culturele activiteiten zien voor mensen met een beperking.

LKCA organiseert ook MyMusicAbility: een congres waar muziek, beperking en technologie samenkomen. Nationale en internationale presentatoren worden uitgenodigd om hun beste praktijken te delen en om de aandacht van beleidsmakers te vestigen op het belang van muziekonderwijs.

Bekijk meer informatie en inspiratie over kunst en cultuur en komende bijeenkomsten in het speciaal onderwijs op de website van het LKCA:

> Navigeer naar de website

Direct aan de slag met muziek?

Bekijk de energizers en liedjes met gebaren

In samenwerking met Schooltv hebben we verschillende muzikale energizers gemaakt zodat leerkrachten, ouders en leerlingen direct praktisch aan de slag kunnen gaan met muziek. Voor de bovenbouw maakte Ilse DeLange korte muziekvideo's over verschillende muziekthema's. Daarnaast zijn er muziekvideo's opgenomen met Roel van Velzen en Buddy Vedder, speciaal gericht op de groepen 3 en 4.

Voor dove en slechthorende leerlingen in het speciaal onderwijs maken leerkrachten en organisaties video's van liedjes met gebaren. Spelenderwijs leren de leerlingen gebaren met muziek! Door de energizers wennen leerlingen in het regulier onderwijs ook aan muziek maken met gebaren en kunnen ze gemakkelijk meedoen.

Benieuwd naar de energizers of liedjes met gebaren? Probeer ze thuis of op school uit met je kinderen of leerlingen! Bekijk verschillende voorbeelden hieronder.

Het Nederlands Gebarencentrum

Het Nederlands Gebarencentrum heeft een verzameling van liedjes in NGT en liedjes met ondersteunende gebaren. Het boek 'Liedjes Zien, Kijken en Gebaren' dat gemaakt is in samenwerking met logopedist Jolanda de Wit bevat teksten met liedjes en gebaren. De liedjes zelf zijn te vinden in de Gebarenschat, een verzameling van verhalen en liedjes in NGT en NmG.

Meer info

Muziekdocenten gespecialiseerd in het speciaal onderwijs

Ben je op zoek naar muziekdocenten die gespecialiseerd zijn in het speciaal muziekonderwijs? Muziek Ook Voor Jou heeft muziekdocenten, verspreid over heel Nederland, die gespecialiseerd zijn in speciaal muziekonderwijs voor mensen met een beperking. Bekijk ook de LinkedIngroep voor leerkrachten in het speciaal onderwijs.

Vind een docent bij jou in de buurt

Muzikale activiteiten voor het speciaal onderwijs

Beleving in Muziek (BiM)-lessen
“Op het digibord is een grote afbeelding van een strand met een schelp te zien, er klinkt rustgevende, golvende muziek, in het lokaal zorgt warm licht voor een zomerse sfeer. Muziekdocente Corinne Boswijk strijkt met de geribbelde kant van de schelp langs haar linkerarm omhoog en omlaag op de rustige cadans van de muziek.” Beleving in Muziek (BiM)-lessen zijn ontworpen voor zeer laag functionerende leerlingen.

> Bekijk de lessen
Muziek is Meer
Dit is een volgsysteem voor muziek in het speciaal onderwijs, de zorg en hulpverlening. Het biedt een doorgaande ontwikkelingslijn voor muziek en aandacht voor muzikale en algemene vaardigheden op leerling- en groepsniveau.

> Lees meer
Muziek werkt zo!
Philadelphia onderzoekt samen met professor Erik Scherder van de Vrije Universiteit Amsterdam en professor Xavier Moonen van de Universiteit van Amsterdam de effecten van actief muziek maken op mensen met een verstandelijke beperking.

> Lees meer

De Muziek werk zo!-methodiek behandelt muziekactiviteiten met als thema verwijsliedjes en geluidsomgeving. Daarnaast het onderdeel 'muziekpaspoort'.

> Lees meer
> Bekijk de muziekvideo's met juf Emma
> Bekijk de percussievideo's met Jelle
> Bekijk Philala Jazz met Harm Edens
> Bekijk Philala Classic met Harm Edens

Wajo
Muziekcoach Jonas maakt vlogs voor het speciaal onderwijs. Zo maakte hij bijvoorbeeld drie verschillende vlogs waarin hij kinderen leert om een rap te maken.

> Bekijk de video's van Jonas

Leerlijn EMB-muziek van Vrije Klanken

Muziektherapeuten hebben een leerlijn muziek voor leerlingen met een IQ lager dan 35 ontwikkeld met praktische werkvormen en een aantal concepten voor thematische muzieklessen. De EMB-Leerlijn muziek op de Kom in Druten (zie goede voorbeelden hierboven) is ontwikkeld in het kader van CMK 1 Gelderland/Cultuur Oost.

Lees meer

Muziekmethode ZOEM

ZOEM is een muziekmethode ontwikkeld voor iedereen die werkt met kinderen en volwassenen met ernstige meervoudige beperkingen (EMB). De methode omvat een muziekplan, lessenserie en observatie-instrument.

Meer info

De Kleine Berenjacht van theater Sonnevanck

Theater Sonnevanck is een muziektheater speciaal voor Zeer Moeilijk Lerende (ZML) en Ernstig Meervoudig Beperkte (EMB) kinderen. De muziektheatervoorstelling 'De Kleine Berenjacht' is op maat gemaakt voor kinderen die extreem gevoelig zijn voor prikkels en onrustig worden van nieuwe situaties en locaties.

Meer informatie

Muziek maken, zonder woorden

Feest!

Feest! is door Het Nederlands Philharmonisch Orkest | Nederlands Kamerorkest in samenwerking met Het Concertgebouw ontwikkeld als concert voor verstandelijk beperkte kinderen en onderbouw van het Speciaal Onderwijs. Het werd ook vele malen succesvol uitgevoerd voor families met kinderen van 2 jaar en ouder. Het is geschikt voor een brede doelgroep omdat de boodschap en de muziek universeel is, de basisemoties herkenbaar en omdat het heel toegankelijk is; er is geen tekst, de muziek is aan het woord.

Het Nederlands Philharmonisch Orkest | Nederlands Kamerorkest speelden 'Feest!' voor vele kinderen in Het Concertgebouw, op scholen en in de NedPhO-Koepel. Toen kwam Corona en moesten ze de concerten annuleren. Van de nood hebben ze een deugd gemaakt en nu is dit fantastische concert opgenomen en beschikbaar voor iedereen via de bovenstaande YouTube-video.

Bekijk ook:

> Het doe-boek over het thema feest
> De voorbereidende luister- en kijkopdrachten (scrol naar pagina 2)
> De verwerkings- en evaluatieopdrachten voor na de video (scrol naar pagina 3)

Online lezing Adam Ockelford

Tijdens de viering van het MuziekopleidersAkkoord gaf Adam Ockelfort, hoogleraar Muziekwetenschap aan de Universiteit van Roehampton in Londen, een online lezing. In zijn presentatie laat Ockelford opmerkelijke voorbeelden zien uit zijn onderzoek en vertelde hij wat we hieruit kunnen leren over muziekonderwijs.

Door middel van beelden licht Adam autisme toe. Hij laat een fragmentarische, breukende perceptie zien, een soort glas-in-loodraam: de afzonderlijke scherven zijn details en worden gezien in schitterende kleuren, maar het beeld als geheel slaat nergens op.

Veel kinderen met een autismespectrumstoornis hebben een speciale affiniteit met muziek. Autisme kan een aantoonbare invloed hebben op de muzikale ontwikkeling. Benieuwd hoe dit in zijn werking gaat?

Bekijk de online lezing van Adam Ockelford

Literatuur

Het boek 'Fluister zacht haarzuiver'
Het boek van Dirk Monsma gaat over cultuureducatie voor kinderen met een beperking. Hoe staat het met de kunsteducatie voor kinderen die op het speciaal onderwijs zijn aangewezen? Wordt er veel gedaan aan muziek, dans, beeldende kunst en verhalen? Wat zijn de ervaringen? Monsma trok het hele land door, bezocht scholen die een voortrekkersrol vervullen en sprak met kinderen, ouders, kunstdocenten en deskundigen. En wat blijkt? Juist voor kinderen met een beperking is kunsteducatie een essentiële verrijking van het onderwijs.

> Meer informatie
Muziekstrategie
Muziekstrategie is een handboek voor Orthopedagogische Muziekbeoefening met werkdocumenten en links naar relevante websites, bronnen en beeldmateriaal.

> Meer informatie
Speciaal verbeeld
Hoe stimuleer je verbeelding in het speciaal onderwijs? "De meeste leerlingen zaten in een groef. Ze hebben een sterke voorkeur voor een bepaald onderwerp, stijl of materiaal. Die groef is een vast patroon dat de verbeelding belemmert." - Zoë Zernitz, specialist onderzoek
Het lukten vakdocenten om leerlingen uit die groef te trekken als ze verbeelding het hoofddoel van de lessen maakten.

> Lees de inhoudelijke terugkoppeling van het LKCAtelier